Os fotógrafos viaxeiros até os anos 20 céntranse sobre todo nos monumentos composteláns e a xente poucas veces ten un protagonismo central, como nalgunha de Charles Thurston Thompson ou de Lucien Roisin, especialista en postais, de moda no século XX.
O visitante máis importante para nós é Pelai Mas, que vén sendo o fillo do fotógrafo propietario do Arxiu Mas, aquel que lle ofrecera a Ruth darlle aulas prácticas. Estivo en 1919 documentando Galiza durante seis meses. Centrado no patrimonio artístico e monumental, tamén repara en aspectos da vida cotiá, como xa vimos.
A nivel galego houbo intentos de formar arquivos fotográficos de arte, monumentos e costumes, como o da Sociedad Arqueológica de Pontevedra, impulsada por Casto Sampedro, lembrades que coñeceu a Ruth? Aínda que esta sociedade centrou a súa atención na arqueoloxía e non nos costumes. O Seminario de Estudos Galegos realiza unha importante catalogación iconográfica e crea en 1926 o “Arquivo gráfico”, que se alimenta sobre todo das fotografías arqueolóxicas e arquitectónicas tomadas nas campañas de investigación ou “xeiras”. Moitas son do compostelán Ksado.
Debe destacarse que Ruth e Alfred non pasean exactamente a mesma cidade ca nós. Por exemplo, Ruth fotografa a cuncha que aínda hoxe se ve no arco da porta de entrada a Correos e pregunta ao cóengo que significa, ao cal el responde “Ese edificio antes pertencíanos”. O edificio ao que se refire era a “Casa Grande” construída no séc. XV polo Cabido, e que a Telefónica manda derribar en 1929. Mesmo na praza das Praterías, que fotografou Ruth, aínda existían as “casas de Espinosa”, derrubadas en 1939 substituídas polo polémico Banco de España. Tamén é curioso constatar como a accesibilidade era mellor daquela, xa que até os anos 50 non se constrúen as escaleiras no arco que dá á Praza de Afonso XII ou do Hospital, hoxe Obradoiro, como se ve nunha fotografía de Ruth, ou as que dan á Praza dos Literarios, hoxe Quintana. Tamén a fonte do Toural estaba daquela coroada por unha estatua de Marte. A lenda conta que se parecía a un xeneral liberal, polo que foi substituída en 1948 por unha especie de ánfora.
Para Ruth sería moi sorprendente volver a Compostela en 1928 e non encontrar xa en Mazarelos a fonte que alí había. No seu lugar puxeron a estatua de Montero Ríos que pasou doce anos no medio do Obradoiro. E a fonte? É a que hoxe está na praza de San Roque. Son moitas as diferenzas que poderíamos destacar, como a desaparición da igrexa da Trindade ou cuestións máis prácticas, ao estilo dos carros que Ruth retrata nos arredores da Alameda. Chama a atención hoxe que houbera unha praza de touros, e máis aínda que Ruth retratase o seu uso para xogar ao fútbol, deporte moderno daquela. Fóra do centro da cidade, que tamén tanto mudou, Ruth tirou fotografías como a dunha caseta do fielato que cobraba os impostos das mercadorías antes da entrada na cidade, unha das lavandeiras ou outra que describe como “xogos de domingo á tarde na periferia”. Unha foto máis: a praza de Galicia. No que hoxe é o Hotel Compostela está en 1924 o Teatro Royalty e, en fronte, está en construción o Quiqui Bar, futuro edificio Castromil, inaugurado en 1926.
Hotel, teatro, bar… Estas palabras contrastan coa Galiza retratada por Ruth, mais axudan a percibir unha cidade e un país en plena transformación. Ela testemuña o desequilibrio entre a modernización e a inercia da sociedade agraria e do caciquismo, que Primo de Rivera no inicio da ditadura quere combater. O que non é tan perceptíbel no traballo de Ruth é a innovación tecnolóxica que se aplica no rural, mais, lembremos, á Hispanic interésalle documentar as formas de vida tradicionais, e non, por exemplo, a Misión Agrícola de Pontevedra. Tampouco reflicte o impacto da emigración ou a emerxente vida cultural e deportiva. A pesar desas ausencias, a obra de Ruth transmite, con respecto e dignidade, ese momento de transición da nosa sociedade.
Vaiamos agora para a seguinte parada na rúa de Entrecercas.